Zover ik kan kijken is er geen mens te zien. Niets dan grasland, bomen, struiken en de zon die langzaam opkomt. Ik sta stil, kijk om me heen en realiseer me dat niemand mij op dit moment kan zien (behalve misschien een paar nieuwsgierige koeien). Het is een vreemde gewaarwording. Wanneer je door een stad loopt is het haast onmogelijk om onzichtbaar te zijn. Zelfs in een verlaten straat vol verduisterde huizen, weet je niet wie er achter een raam staat. Je weet niet welke agent nachtdienst heeft en de beveiligingscamera’s volgt. Hier, in het bedauwde gras, weet ik zeker dat niemand mij kan zien. Het geeft me een gevoel van rust. Van bevrijding misschien wel. Niet dat ik nu iets geks wil doen, maar de mogelijkheid is er en ik zou niemand uitleg verschuldigd zijn.
Vriendin E. vertelde laatst iets over haar buurvrouw. E. heeft tijdelijk intrek genomen in de twee-onder-een-kapwoning van haar moeder. De bosrijke omgeving zorgt ervoor dat ieders privacy op natuurlijke wijze wordt beschermd. E. maakt dankbaar gebruik van het zonnige balkon dat haar moeder links laat liggen. Het balkon biedt niet alleen uitzicht op de bosrijke omgeving, maar ook op de tuin van de buurvrouw. Buurvrouw voelt zich niet op haar gemak met het idee bekeken te kunnen worden en heeft E. daarom verzocht het balkon af te schermen. Toen ik dit verhaal hoorde moest ik een beetje lachen omdat ik aan ons eigen balkon dacht. De rechthoek van tuinen met daarboven een dubbele laag balkons is een soort panopticum. Als je op ons balkon de mogelijkheid wil uitsluiten gezien te worden, moet je de boel dichtmetselen tot het balkon meer weg heeft van een uitbouw. Maar het zette me wel aan het denken. Wanneer ik op het balkon zit, over straat loop, of in de bibliotheek voor een boekenkast sta, denk ik er niet aan dat ik bekeken wordt of in ieder geval bekeken kan worden. Ik verdring de gedachte dat ik altijd, overal zichtbaar ben. Maar de gedachte verdringen betekent wel dat hij ergens in mij aanwezig blijft. Ik herinner me dat een docent onderzoeksvaardigheden lang geleden uitleg gaf over het zogenaamde observer effect. Dit effect wil zeggen dat een subject ander gedrag gaat vertonen wanneer het zich ervan bewust is geobserveerd te worden.
Veranderen wij ook, vraag ik me af, wetende dat we niet ongezien kunnen blijven? En zo ja, welke sporen laat het doorlopend geobserveerd kunnen worden in ons na?
